Υπέρταση: Τι πρέπει να ξέρετε

Tου Κωνσταντίνου Τσιούφη, επίκουρου καθηγητήΚαρδιολογίας

Υπέρταση (hypertension) λέμε την υψηλή αρτηριακή πίεση, δηλαδή όταν το αίμα πιέζει παραπάνω από το φυσιολογικό τις αρτηρίες. Κατά τη συστολή της καρδιάς έχουμε τη μεγάλη πίεση του αίματος και κατά τη διαστολή της καρδιάς έχουμε τη μικρή πίεση του αίματος. Η αρτηριακή πίεση έχει ως ανώτερο φυσιολογικό όριο για τη συστολική πίεση τα 140 mmHg (χιλιοστά στήλης υδραργύρου), ή 14 όπως λέγεται συνήθως, και ως ανώτερο φυσιολογικό όριο για τη διαστολική πίεση τα 90 mmHg. Πάνω από αυτές τις τιμές λέμε ότι υπάρχει υπέρταση.

Η αρτηριακή πίεση μετριέται με ηλεκτρονικό πιεσόμετρο όταν κάποιος είναι ήρεμος και καθιστός,  πάντα στο μπράτσο, το οποίο στηρίζεται στο τραπέζι και βρίσκεται στο ίδιο περίπου  ύψος με την καρδιά.

Η αρτηριακή πίεση επηρεάζεται εύκολα, για παράδειγμα από την σωματική άσκηση. Όταν κάποιος τρέχει ή ανεβαίνει πέντε ορόφους, ανεβαίνει και η αρτηριακή πίεση. Από το 12 πηγαίνει στο 15 ή περισσότερο. Αλλά και ο θυμός ή τα νεύρα που έχουμε μπορεί να ανεβάσουν την αρτηριακή πίεση ακόμη περισσότερο. Δηλαδή η πίεση κυμαίνεται στη διάρκεια της ημέρας. Εάν κάποιος κάνει ένα Holter πίεσης, δηλαδή αυτόματη μέτρηση της πίεσης με συσκευή,  που την έχεις συνεχώς επάνω του επί 24 ώρες, τότε λέμε ότι έχει φυσιολογική πίεση αν ο μέσος όρος των μετρήσεων είναι κάπου στο 11,12 ή 13. Φυσικά μπορεί δυο τρεις μετρήσεις να είναι πάνω από 14 αλλά αυτό δεν λαμβάνεται υπόψη, εφόσον οι 7-8 στις 10 μετρήσεις είναι φυσιολογικές, κάτω από 14.

Υπέρταση και κίνδυνοι

Η υπερταση είναι σπουδαίος παράγων καρδιαγγειακού κινδύνου. Κάθε αύξηση της συστολικής πίεσης κατά 20 mmHg και της διαστολικής πίεσης κατά 10 mmHg συνοδεύεται από μεγαλύτερο κίνδυνο για καρδιακή ανεπάρκεια ή εγκεφαλικό επεισόδιο καθώς και για έμφραγμα του μυοκαρδίου (καρδιακή προσβολή). Συχνά η υπέρταση ευθύνεται για την εμφάνιση κολπικής μαρμαρυγής στους ηλικιωμένους. Στον  ίδιο άρρωστο ο κίνδυνος επιπλοκών αυξάνεται κατά 20% εάν έχει και υψηλή χοληστερίνη (χοληστερόλη), 32% εάν προστεθεί διαβήτης, 46% εάν προστεθεί και το κάπνισμα. Στις δυτικές κοινωνίες η υπέρταση εμφανίζεται σε ποσοστό 24 -38% του πληθυσμού.

Στην Ελλάδα πλήττει το 30% του πληθυσμού, λιγότερο τις νέες ηλικίες και περισσότερο στους ηλικιωμένους. Άνω των 60 ετών έχει υπέρταση πάνω από το ήμισυ του πληθυσμού.  Το άσχημο είναι ότι πολλοί δεν γνωρίζουν ότι πάσχουν και τελικά είναι πολύ λίγοι οι υπερτασικοί που ρυθμίζουν με φάρμακα την πίεσή τους.

Προσθέτως ο ιατρός ζητάει αναλύσεις αίματος και ούρων, ηλεκτροκαρδιογράφημα και υπερηχοκαρδιογράφημα (τρίπλεξ της καρδιάς), και είναι καλό να συμπληρώσει τις πληροφορίες του για την κατάσταση που βρίσκονταιοι αρτηρίες του οργανισμού με βυθοσκόπηση στα μάτια, τρίπλεξ καρωτίδων και κοιλιακής αορτής και τρίπλεξ αγγείων κάτω άκρων. Έτσι, πέραν της υπέρτασης θα πρέπει κανείς να γνωρίζες εάν, πρώτον, έχεις και άλλους παράγοντες κινδύνου (κάπνισμα, παχυσαρκία, διαβήτη, υπερχοληστεριναιμία) και, δεύτερον, εάν υπάρχουν ήδη βλάβες στις αθηρωματικές πλάκες στις αρτηρίες. Στην τελευταία περίπτωση είναι πιθανόν να κάνεις και δοκιμασία κόπωσης προς έλεγχο ισχαιμίας του μυοκαρδίου.

Νάτριο και κάλιο

Η ανεπαρκής πρόσληψη σε κάλιο μπορεί να συμβάλει στην αύξηση της πίεσης ενώ αντίθετα η αυξημένη πρόσληψη σε κάλιο μπορεί να προστατεύσει από την εμφάνισης της υπέρτασης ή να βελτιώσει τη ρύθμισή της στους ήδη υπερτασικούς. Αρκετοί επιστημονικοί φορείς αναγνωρίζουν ότι τροφές όπως τα γαλακτοκομικά με χαμηλά λιπαρά, τα ιχθυέλαια, τα λαχανικά  και τα φρέσκα φρούτα όπως οι μπανάνες που είναι πλούσια σε κάλιο βοηθούν στη διατήρηση φυσιολογικών επιπέδων αρτηριακής πίεσης, συμβάλλοντας στη μείωση των καρδιαγγειακών επεισοδίων.

Βεβαίως σε υπερταση απαιτείται να προσέχει κανείς το αλάτι το οποίο περιέχει νάτριο (το επιστημονικό όνομα του αλατιού είναι χλωριούχο νάτριο). Το αλάτι θα πρέπει να είναι  ελάχιστο στο φαγητό, μέχρι 5 γραμμάρια την ημέρα, που σημαίνει ότι η προσθήκη άλατος θα είναι μια “ιδέα” στο μαγείρεμα αφού όλες οι τροφές έχουν μέσα τους αλάτι που δίνουν μέχρι 3-4 γραμμάρια ημερησίως. Σε περίπτωση παχυσαρκίας θα πρέπει κάποιος να χάσει βάρος, να αποφεύγει το αλκοόλ και τα γλυκά.  Επιτρέπεται το ελαιόλαδο αλλά κι εκείνο λίγο, με τ’ αδράχτι, βλέπεις έχει πολλές θερμίδες (1 γραμμάριο έχει 9 θερμίδες).

Πρέπει να ξέρετε ότι η άσκηση και το γοργό βάδισμα επί μισή-μία ώρα την ημέρα που ελαττώνει την αρτηριακή πίεση. Θα πρέπει να έχετε τάξη στο πρόγραμμα απασχολήσεών σας την ημέρα. Δεν καπνίζετε σεβόμενος και τους άλλους. Αποφεύγετε αδιέξοδα-συγκρούσεις που ανεβάζουν την πίεση,  βρίσκετε χρόνο για ξεκούραση. Εάν, παρά ταύτα, επιμένει η υπέρταση, τότε ο γιατρός θα δώσει φάρμακο.

Από το πλήθος των υπερτασικών  οι μεγαλύτεροι, π.χ. των ογδόντα-ενενήντα ετών, πιθανόν, λόγω αρτηριοσκλήρυνσης, έχουν ανάγκη να υπάρχει πίεση λίγο “τσιμπημένη”, προς το 130-140 mmHg , ώστε να γίνεται καλύτερα η αιμάτωση του εγκεφάλου και γενικά του σώματος . Υπάρχουν, βέβαια, ορισμένοι που ζουν θαυμάσια, με πίεση 120 ή και 110 τη μεγάλη-συστολική χωρίς ενόχλημα, ούτε κόπωση στο βάδισμα, ούτε ζάλη ή λιποθυμία.

Όμως, υπό την επίδραση της θεραπείας της υπέρτασης, είναι αρκετοί εκείνοι οι οποίοι κουράζονται με τόσο χαμηλή πίεση (για τις ανάγκες τους), συχνά το βάδισμά τους είναι ασταθές. Εκείνοι θα πρέπει να προσέχουν, ιδίως το καλοκαίρι με τη ζέστη και να ελαττώνουν κάπως τα φάρμακα για να πορεύονται ομαλά με μεγαλύτερη πίεση, που μπορεί να φθάνει ή και να υπερβαίνει λίγο το 140, να πάει και 150.

Όμως  και νεότεροι υπερτασικοί, 60 – 70 ετών,  εάν είναι και διαβητικοί ή έχουν περάσει κάποιο έμφραγμα ή εγκεφαλικό, έχουν και αύξηση της «κακής»LDL χοληστερίνης, συχνά έχουν το ίδιο πρόβλημα με τους ηλικιωμένους  υπερτασικούς.  Αισθάνονται καλά όταν κρατούν την πίεση κοντά στο 140 mmHg.

Έτσι, το μέχρι τώρα «όσο χαμηλότερα τόσο καλύτερα» θα πρέπει να αντικατασταθεί με το «όσο νωρίτερα αρχίζει η θεραπεία της υπέρτασης τόσο καλύτερα». Τότε προλαμβάνονται έμφραγμα και εγκεφαλικό.

Άσκηση, διατροφή και εξετάσεις

1. Ο υγιής ενήλικος θα πρέπει να μετρά την πίεσή του τουλάχιστον μία φορά το χρόνο, ώρα συνήθως πρωινή. Αν βρεθεί αυξημένη θα επισκεφθεί το γιατρό του για περαιτέρω οδηγίες. Ο υπερτασικός που αρχίζει να λαμβάνει αντιυπερτασικά φάρμακα, τις πρώτες τρεις-τέσσερις εβδομάδες, να μετρά την πίεσή του τακτικά, ίσως και δύο φορές την ημέρα, πρωί και βράδυ, προ της λήψεως φαρμάκων. Μετά θα πρέπει να την παρακολουθεί μια ή δύο φορές την εβδομάδα, εκτός και αν παρουσιάσει κάποιο σύμπτωμα.

2. Τα αυτόματα ηλεκτρονικά πιεσόμετρα του βραχίονα είναι εύκολα στη χρήση τους και έχουν ικανοποιητική ακρίβεια στις μετρήσεις. Εάν έχετε αρρυθμία, π.χ. κολπική μαρμαρυγή, τότε οι ενδείξεις του πιεσομέτρου μπορεί να μην είναι ακριβείς. Οι συσκευές που μετρούν την πίεση στον καρπό ή τα δάχτυλα δεν είναι τόσο ακριβείς όσο εκείνες του βραχίονα και γι’ αυτό πρέπει να αποφεύγονται.

3. Μετά την ηλικία των 60 η συστολική υπέρταση είναι πολύ συχνότερη από τη διαστολική και είναι αυτή που καθορίζει τον καρδιαγγειακό κίνδυνο. Με την αύξηση του μέσου όρου ζωής αυξάνεται ο πληθυσμός των υπερτασικών που είναι πάνω από 70 και πολλές φορές πάνω από 80. Αυτά τα ηλικιωμένα πρόσωπα πάσχουν από τη λεγομένη μεμονωμένη συστολική υπέρταση, δηλαδή έχουν υψηλή συστολική πίεση, πάνω από 140, και χαμηλή τη διαστολική, κάτω από 90. Σε νεαρά πρόσωπα κάτω των 40 ετών η διαστολική υπέρταση είναι πιο επικίνδυνη. Και μεταξύ 40 και 60 ετών η συστολική και η διαστολική υπέρταση έχουν περίπου την ίδια επικινδυνότητα.

4. Η αρτηριακή πίεση, όπως και πολλές άλλες λειτουργίες του οργανισμού, κυμαίνεται κατά τη διάρκεια του 24ώρου. Τις πρώτες ώρες το πρωί, μετά το ξύπνημα, συνήθως είναι αυξημένη. Μετά  σταθεροποιείται κατά τη διάρκεια της ημέρας μέχρι τις νυχτερινές ώρες του ύπνου, οπότε μειώνεται συνήθως σε χαμηλότερα επίπεδα. Η φυσιολογική μείωση της πίεσης κατά τις ώρες του ύπνου εν σχέσει με την πίεση της ημέρας παρατηρείται στους 6-7 από τους 10 υπερτασικούς. Τα καρδιαγγειακά επεισόδια, π.χ. εγκεφαλικό ή έμφραγμα του μυοκαρδίου, συχνότερα εμφανίζουν οι υπερτασικοί στους οποίους η πίεση δεν πέφτει όταν κοιμούνται.

5.  Ο γιατρός θα αποφασίσει εάν εκτός από τις αλλαγές στον τρόπο της ζωής σας, π.χ. σωστή διατροφή και άσκηση,  θα αρχίσετε φαρμακευτική θεραπεία. Η απόφασή του αυτή στηρίζεται σε συνεκτίμηση α)της αυξημένης πίεσης, β) παρουσίας ή όχι παραγόντων κινδύνου ως ο διαβήτης, το κάπνισμα και η υπερχοληστεριναιμία, γ)της παρουσίας υπερτροφίας στην καρδιά στο υπερηχοκαρδιογράφημα, και, δ) μικρολευκωματινουρίας σε εξέταση των ούρων.

6.  Τα φάρμακα πρέπει να λαμβάνονται ακριβώς όπως σας τα έχει δώσει ο ιατρός, ποτέ μην αλλάζετε ή παραλείπετε τα φάρμακά σας και ποτέ μη τα διακόπτετε χωρίς προηγούμενη επικοινωνία μαζί του. Εάν πρόκειται να λάβετε για κάποιο λόγο άλλα φάρμακα επικοινωνήστε με τον ιατρό σας. Μερικά από αυτά, π.χ. τα αποσυμφορητικά της μύτης, τα αντιβηχικά ή τα αντιφλεγμονώδη μπορεί να ανεβάζουν την πίεση.

7.  Η εδραιωμένη άποψη είναι να παίρνεις όλα τα αντιυπερτασικά φάρμακα το πρωί. Ωστόσο σε νυχτερινή υπέρταση ή όταν χρειαστούν δύο, τρία ή περισσότερα φάρμακα για να ρυθμιστεί η πίεση, μπορεί να παίρνεις και το βράδυ.

8. Η υπέρταση προκαλεί καρδιαγγειακά προβλήματα ανεξαρτήτως ηλικίας. Η σωστή ρύθμιση της πίεσης ωφελεί κυρίως τους ηλικιωμένους, με στόχο να κατέβει η πίεση κάτω από 160 και το ιδανικό κάτω από 140. Τα αντιυπερτασικά φάρμακα στους ηλικιωμένους είναι ίδια με εκείνα των νεωτέρων. Όμως οι ηλικιωμένοι είναι συνήθως πιο ευαίσθητοι στο νάτριο και γι’ αυτό απαιτείται προσοχή στο αλάτι. Επίσης οι χορηγούμενες δόσεις των φαρμάκων πρέπει να είναι μικρότερες. Στους ηλικιωμένους είναι συχνή η ορθοστατική υπόταση και γι’ αυτό χρειάζεται να πίνουν αρκετό νερό, να σηκώνονται αργά από το κάθισμα και να συμβουλεύονται το γιατρό για τις σωστές δόσεις των φαρμάκων.

9.  Η αντιυπερτασική αγωγή, συνήθως, χορηγείται διά βίου. Αν όμως η υπέρταση είναι ήπια και δεν έχουν προκληθεί βλάβες στα όργανα μπορεί να γίνει δοκιμαστική μείωση ή σταδιακή διακοπή των αντιυπερτασικών φαρμάκων, εφόσον η πίεση βρίσκεται εντός των φυσιολογικών ορίων με συχνή παρακολούθηση. Αυτό επιτυγχάνεται περισσότερο σε εκείνους που άλλαξαν τρόπο ζωής επί το υγιεινότερο.

Αντιυπερτασικά φάρμακα και παρενέργειες

Υπάρχουν έξι ομάδες αντιυπερτασικών φαρμάκων: Τα διουρητικά, οι β-αναστολείς, οι αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτασίνης ( α-ΜΕΑ), οι αναστολείς της αγγειοτασίνης ΙΙ (σαρτάνες), οι ανταγωνιστές του ασβεστίου, τα κεντρικώς δρώντα αντιυπερτασικά φάρμακα. Τελευταία προστέθηκε και ο άμεσος αναστολέας της ρενίνης, η αλισκιρένη.

Ο κάθε άνθρωπος είναι ιδιαίτερο πρόσωπο και για αυτό η θεραπεία πρέπει να εξατομικεύεται. Αντιυπερτασικά φάρμακα που είναι κατάλληλα για έναν άνθρωπο δεν είναι πάντα και τα καταλληλότερα για κάποιον άλλον, έστω και αν έχει την ίδια τιμή πίεσης.

Μερικές κατηγορίες φαρμάκων μπορεί να ελαττώνουν την πίεση αλλά να έχουν βλαβερές συνέπειες σε άλλες παραμέτρους, π.χ. να ανεβάζουν τα επίπεδα του σακχάρου ή της χοληστερίνης. Κάποια άλλα απαγορεύεται να τα παίρνετε εάν πάσχετε και από άλλες παθήσεις,  π.χ. άσθμα.

Όπως όλα τα φάρμακα, έτσι και τα αντιυπερτασικά,  δεν στερούνται από παρενέργειες ή ανεπιθύμητες δράσεις. Ευτυχώς, όμως, οι σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες από τα φάρμακα αυτά είναι σπάνιες. Στις περισσότερες των περιπτώσεων υποχωρούν με την διακοπή λήψης του φαρμάκου.

Συνήθως η κάθε κατηγορία αντιυπερτασικών φαρμάκων χαρακτηρίζεται και από κάποιες ιδιαίτερες παρενέργειες. Έτσι, τα διουρητικά μπορεί να μειώσουν το κάλιο και να προκαλέσουν αίσθημα αδυναμίας. Οι β-αναστολείς μπορεί να μειώσουν σημαντικά τουςπαλμούς της καρδιάς, να προκαλέσουν δύσπνοια, κόπωση ή κρύα άκρα. Οι ανταγωνιστές ασβεστίου μπορεί να προκαλέσουν εξάψεις και οιδήματα στα πόδια. Οι αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου μπορεί να προκαλέσουν ξηρό και επίμονο βήχα, ο οποίος δεν προκαλείται από τους συγγενείς αναστολείς των υποδοχέων της αγγειοτασίνης. Τα αντιυπερτασικά φάρμακα με κεντρική δράση, συνήθως, προκαλούν υπνηλία και ξηροστομία.

Ορισμένα από τα αντιυπερτασικά  (β -αναστολείς, διουρητικά) μπορεί να προκαλέσουν σεξουαλικές διαταραχές στους άνδρες, που όμως είναι μικρού βαθμού και συνήθως αναστρέψιμες με την διακοπή του φαρμάκου. Επίσης, οι γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας θα πρέπει να ενημερώνουν τον θεράποντα ιατρό για το ενδεχόμενο κύησης,  επειδή ορισμένα αντιυπερτασικά φάρμακα (α-ΜΕΑ, σαρτάνες) αντενδείκνυνται σε αυτό το ενδεχόμενο και άλλα είναι πιο ταιριαστά, όπως η  μεθυλντόπα.

Μερικές φορές, όταν η πίεσή σας είναι πάνω από 160 ή 170 mmHg, για να ρυθμισθεί θα χρειασθεί συνδυασμός δύο ή ακόμα και τριών και περισσοτέρων φαρμάκων. Ο αριθμός των χαπιών που παίρνετε δεν έχει σημασία. Αυτό που έχει σημασία είναι το επίπεδο της πίεσής σας.

Σήμερα μάλιστα υπάρχουν διαθέσιμοι σταθεροί συνδυασμοί 2 ή και 3 διαφορετικών αντιυπερτασικών φαρμάκων σε 1 χάπι, που διευκολύνει έτσι τη λήψη του μία φορά την ημέρα. Οι πιο δόκιμοι συνδυασμοί αφορούν σε φάρμακα που δρούν στο σύστημα ρενίνης αγγειοτασίνης με διουρητικό ή με ανταγωνιστή ασβεστίου.Προσοχή όμως! Τα φάρμακα που δρουν στο σύστημα αυτό ρενίνης- αγγειοτασσίνης (α ΜΕΑ, σαρτάνες, αλισκιρένη) δεν πρέπει να συνδυάζονται μεταξύ τους. Δεν μπορείτε να πάρετε α-ΜΕΑ και σαρτάνες, α-ΜΕΑ και αλισκιρένη.

Δεν υπάρχει κανένας λόγος να σταματήσετε να οδηγείτε το αυτοκίνητό σας ή να τροποποιήσετε τις όποιες δραστηριότητές σας ή να αλλάξετε τις συνήθειές σας, επειδή λαμβάνετε αντιυπερτασικά φάρμακα. Σε περίπτωση που εμφανισθεί οποιοδήποτε σύμπτωμα κατά την διάρκεια της θεραπείας σας και ιδίως κατά τις πρώτες ημέρες, θα πρέπει να το συζητήσετε με τον θεράποντα ιατρό σας. Μπορεί να χρειάζεστε τροποποίηση της δόσης του φαρμάκου ή αλλαγή του φαρμάκου με κάποιο άλλο διαφορετικής κατηγορίας.

Τέλος, να θυμάστε ότι είναι πολύ ασφαλέστερο να παίρνετε φάρμακα παρά να αφήνετε αρρύθμιστη την πίεσή σας.

Κωνσταντίνος Τσιούφης
Επίκουρος καθηγητής Καρδιολογίας

healthyliving.gr