Δίκταμο: Ένα φυτό με αντιοξειδωτική και αντιμικροβιακή δράση

Το δίκταμο ή έρωντας (Origanum dictamnus) είναι το πιο φημισμένο από τα κρητικά φυτά που ενδημούν στο νησί της Κρήτης (φύεσθαι δε το δίκταμον εν Κρήτη μόνη [Ιππόλυτος]) και χρησιμοποιείται ως ρόφημα. Πιστεύεται ότι έχει αντιοξειδωτική και αντιμικροβιακή δράση.

Σήμερα ορισμένα αρωματικά φυτά, επειδή είναι περιζήτητα στην αγορά,  απειλούνται με εξαφάνιση. Έτσι, απαγορεύεται να μαζεύει κανείς μεγάλες ποσότητες από δίκταμο, ο οποίος έχει κηρυχθεί προστατευτέο φυτικό είδος, με Προεδρικό Διάταγμα.

Μεγάλη φήμη στην αρχαιότητα

Το φυτό λέγεται και δίκταμνο(ς) ενώ το όνομά του προέρχεται από το όρος Δίκτη αν και φύεται σε όλα τα βουνά του νησιού. Ονoµάζεται επίσης στοµατόχορτο γιατί το μάσημα των φύλλων του σταματά την κακοσµία του στόματος.

Στην Αρχαία Ελλάδα ήταν ένα από τα σπουδαιότερα φαρμακευτικά φυτά. Σήμερα το δίκταμο, ως εξαγώγιμο προϊόν, χρησιμοποιείται στη φαρμακευτική ποτοποιία-αρωματοποιία και ως αφέψημα στην εγχώρια και ξένη αγορά στην κορυφή της πυραμίδας των αρωματικών φυτών. Το δίκταμο περιέχει καμφορά, ενώ το βασικό συστατικό του αιθέριου ελαίου του είναι η καρβακρόλη.

Το δίκταμο θα το βρούμε ως αυτοφυή φυτό λίγα μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και μέχρι 1500 μέτρα ύψος. Τα φύλλα του είναι πρασινόλευκα, τα λουλούδια του ροζ, και το άρωμα του θεσπέσιο. Είναι ένας χαμηλός ημιξυλώδης θάμνος, που οι βλαστοί του φθάνουν σε ύψος τα 40 εκατοστά. Το φυτό είναι τριχωτό και έχει μια βελούδινη υφή.

Το δίκταμο είναι ίσως ο κυριότερος εκφραστής της Κρητικής χλωρίδας που προκάλεσε την προσοχή του ανθρώπου από την αρχαιότητα και μέχρι σήμερα. Με κανένα άλλο φυτό δεν έχουν ασχοληθεί διεξοδικότερα οι αρχαίοι και μεσαιωνικοί συγγραφείς όσο με το ”δίκταμον το Κρητικό” όπως το ονόμαζε ο Ιπποκράτης και το οποίο γινόταν εξαγωγή στις άλλες Ελληνικές πόλεις κράτη.

Ο Ιπποκράτης το χρησιμοποιούσε κατά των παθήσεων του στομάχου και του πεπτικού συστήματος, στους ρευματισμούς, τα αρθριτικά, ως επουλωτικό, εμμηναγωγό, τονωτικό και αντισπασμωδικό. Μάλιστα κατά τη μυθολογία το φυτό ήταν αφιερωμένο στην θεά της γονιμότητας Ειλειθύια η οποία βοηθούσε τις γυναίκες στον τοκετό. Έτσι ο Ιπποκράτης ονόμασε το δίκταμο ”ωκυτόκιον”.

Στην αρχαιότητα θεωρούσαν το δίκταμο ικανό να απορρίπτει τα βέλη από τα πληγωμένα σώματα. Αυτό έγινε γνωστό από τα αγριοκάτσικα της Kρήτης τα οποία όταν πληγώνονταν και έμενε το βέλος στο σώμα τους, έτρωγαν δίκταμο και αυτό έπεφτε. “Tας δε εν τη Kρήτη αίγας τας αγρίας όταν τοξευθώσι ζητείν το δίκταμνον δοκεί γαρ εκβλητικόν είναι των βελών”, αναφέρει ο Αριστοτέλης στο “Περί των ζώων ιστορίαι”.

Ο Θεόφραστος στο περί φυτών ιστορίες γράφει: Το δε δίκταμον ίδιον της Κρήτης θαυμαστόν δε τη δυνάμει και προς πλείω χρήσιμον.

Ο Βυζαντινός γιατρός Αέτιος χρησιμοποιούσε το δίκταμο σε έμπλαστρα και αλοιφές. Στη Γαλλία το χρησιμοποιούσαν μαζί με άλλα φυτά για την παρασκευή ενός ειδικού παρασκευάσματος κατά της διάρροιας με το όνομα Diascordium.

Αντιοξειδωτική και αντιμικροβιακή δράση

Αυτήν την αρχαία πίστη επιβεβαίωσε 3.000 χρόνια μετά ο καθηγητής της φαρμακολογίας στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας Φώτιος Θεοδοσίου, όταν ανακοίνωσε το 1972 ότι απομόνωσε στο δίκταμο και προσδιόρισε για πρώτη φορά διάφορες πολυφαινόλες που έχουν ποικίλη φαρμακοδυναμική ενέργεια, επουλωτική, αντισπασμωδική, αντιαιμορραγική καθώς και οιστρογονική δράση.

Οι πολυφαινόλες αποτελούν μια κατηγορία αντιοξειδωτικών με σημαντική βιολογική αξία. Μελέτες δείχνουν μια θετική σχέση ανάμεσα στην κατανάλωση πολυφαινολών και τη μείωση της συχνότητας των καρδιαγγειακών παθήσεων και καρκίνου.

Σύμφωνα με μια μελέτη [Lionis et al. 1998] στην οποία χρησιμοποιήθηκαν εκχυλίσματα από φυτά Origanum dictamnus τα οποία συλλέχθηκαν την περίοδο της άνοιξης, διαπιστώθηκε ότι το δίκταμο παρουσιάζει σημαντική αντιοξειδωτική δράση. Κατά τους συγγραφείς, τα αποτελέσματα αυτά πιθανότατα οφείλονται στις πολυφαινόλες του φυτού.

Μια άλλη μελέτη έδειξε ότι τα υδατικά εκχυλίσματα του φυτού κατάφεραν να δεσμεύσουν ελεύθερες ρίζες υδροξυλίου που είχαν παραχθεί με διάφορους τρόπους [Moller et al. 1991].

Αρκετές είναι οι μελέτες που ασχολήθηκαν με τη διερεύνηση της αντιμικροβιακής δράσης του δίκταμου. Σε μια από αυτές [Sivropoulou et al. 1996], εξετάστηκε η επίδραση του αιθερίου ελαίου του φυτού στην ανάπτυξη οκτώ διαφορετικών, Gram θετικών και αρνητικών, βακτηριακών κλώνων. Παρόμοια μελέτη πραγματοποιήθηκε από την ίδια ομάδα ερευνητών, [Economakis et al. 1999]. Τα αποτελέσματα έδειξαν σημαντική αντιμικροβιακή δράση.

Το 2000 δημοσιεύτηκε μια άλλη μελέτη [Karanika et al. 2000] η οποία εξέτασε την επίδραση του αιθερίου ελαίου του φυτού στην ανάπυξη του ζυμομύκητα Yarrowia lipolytica και βρήκε ότι υπήρξε αναστολή της ανάπτυξης του ζυμομύκητα.